Budaya Madura : Pe-Sapeyan

BUDAYA MADURA : Pè-Sapèyan

Pè-sapèyan, aghânḍhu’ artè èn-maènan orèng èpadhâddhi sapè. Ėn-maènan kasebbhut bânnè mabi sapè ongghuwân tapè orèng. Orèng sè dhâddhi pè-sapèyan atèngka akaḍhi sapè maksottèpon amaèn pèsapèyan. Amaèn pè-sapèyan ampon ḍhâddhi bhuḍhâjâ neng dhisa Tamba’âghung Bârâ’ sareng Ambhunten Tengnga, è kacamatan Ambhunten è Kabhupatèn Songennep. Neng kennengngan laèn taḍâ’ abhuḍhâjâ’âghi pè-sapèyan ghâpanèka. Bhuḍhâjâ Pè-sapèyan ghâpanèka neng Ambhunten Tengnga sareng Tamhâ’âghung Bârâ’ pajhât ngabidhi sabellunna Aghâma Islam kasebbhâr è Madhurâ ampon èlampa’aghi sareng maghârsarèna.

 Ė bâkto ghâpanèka bârghâ Tambhâ’âghung Bârâ’ sareng Ambhunten Tengnga ghi’ nganot Aghâma Buddhâ. Ḍuwâ’ dhisa ghâpanèka engghunna è paghunongan, tanana ghârsang, ojhân talèbât rangrang. Sanarè sapanèka tegghâl sè bâḍâ pagghun èyopènè , sabâghiyân namong èpabânḍung marghâ dhâddhi kebbhun lalang. Rèng tanè ngambruwâghi kakowadhân sapè obuwânna ka’angghuy nyaka’ tegghâllâ. Mèlana rèng tanè è Tambhâ’âghung Bârâ’ sareng Ambhunten Tengnga talèbât èsto ka sapèna. Bângatowa Tambhâ’âghung Bârâ’ sareng Ambhunten Tengnga manabi ampon nèmor kara neng tètèmasa katèghâ lajhu mènta ojhân ḍâ’ ka Sè Araksa kalabân mabâḍâ ritual Pèsapèyan. Dhâdhi Pè-sapèyan ghâpanèka ritual-magis mènorot aghâma sè èyanot bâkto ghâpanèka. Ritual-Magis sareng bârghâ èsebbhut sakkral.

Ritual-Magis Pè-sapèyan, ètojjhuwâghi ka’angghuy nyo’on ojhân ḍa’ Sè Araksa, èseppowè sareng orèng sè palèng seppo è kennengngan ghâpanèka mènangka bhâbhuto. Bhâbhuto panèka sè ngator sasajhin ka’angghuy Sè Araksa. Namong sa’amponna bârghâ Tambhâ’âghung Bârâ’ sareng Ambhunten Tengnga nganot Aghâma Islam lalampan nyo’on ojhân èlampa’aghi kalabân mabâḍâ solat jamaah nyo’on ojhân. Namong bisaos Pè-sapèyan pagghun èbhuḍhâjâ’âghi. Bidhâèpon Pèsapèyan ta’ èbâḍâ’âghi sabbhân taon polè akadhi sè dhimèn, namong ampon asèpat pangalèburân. Lalampan Pè-sapèyan panèka èlampa’aghi sareng orèng kaempa lakè’ binè’. Biyasaèpon sè dhâddhi sapè orèng binè’, sè ngellèsè kaḍuwâ orèng lakè’.

Sè kaempa’ panèka ghâmbhârânna orèng anangghâlâ è tegghâl. Pangangghuyyâ sapè sareng sè ngellèsè aropa : topong sapè ka’angghuy sè dhâddhi sapè, pa’ lambâr rapè’ ka’angghuy notobhi ḍâḍâna sè dhâddhi sapè, jhâmang ḍuwâ’ ka’angghuy sapè, sabbhâu èngghi panèka mara pènjhung, ka’angghuy ḍuwâ’ sapè sareng ḍuwâ’ sè ngellèsè, empa’ sampor èyangghuy sapè sareng sè ngellèsè, kalèmbâng ka’angghuy sapè, sapè akalèmbâng nodhuwâghi bânnè sapè ḍân-bâḍân tapè sapè sè paraddhu ka Sè Araksa, empa’ ghungsèng ka’angghuy sokona sapè, talè ètata kembhâng bârna mèra kangghuy magânḍing sapè sè ḍuwâ’, calana bârna bhiru ka’angghuy sapè, klambhi gombor celleng ka’angghuy sè ngellèsè. Bâḍâ polè orèng katello sè dhâddhi con-locon. Con-locon sè katello èpangangghuyi topong sareng kostum sè katèngal loco. Peccot ḍuwâ’ sè èyastanè sareng sè ngellèsè. Pè-sapèyan jhughân èpaghenna’ sareng jhâjhân pasar, kembhâng petto’ bârna ka’angghuy Sè Araksa tor sa’amponna mènnyan èyobbhâr lajhu èyarak èyèrèngè saronèn.

Bhuḍhâjâ Pè-sapèyan samangkèn bisa ètangghâ’ sareng orèng manabi bâḍâ komantan, nyonnat, nyadhâr, ka’angghuy marammè. Namong sanarè sapanèka adhât lalampan Pè-sapèyan, pagghun bisaos akadhi jhâman sè ghâllu. Artè’èpon lalampan Pè-sapèyan èkabidhi sareng ngobbhâr mènnyan, masang sasajhin kangghuy Sè Araksa, sè bhidhâ namong ḍu’a’èpon ampon ngangghuy du’a’ Aghâma Islam. SMP Negeri Ambunten ekstra kurikulèrrèpon mertè Bhuḍhâjâ Pè-sapèyan. (Metthèk dâri ‘Permainan Rakyat Jawa Timur’, Depdikbud Jatim, 1984 )